Sokal - historia i dzień dzisiejszy miasta i rejonu

Romantyk · Gość

Książki, albumy, artykuły i inne publikacje o Lwowie

@@@@@@@@@

Autor
Węgierski, Jerzy Julian (1915- ).

Tytuł
Lwów pod okupacją sowiecką 1939-1941 / Jerzy Węgierski.

Adres wyd
Warszawa : Editions Spotkania, 1991

Opis fiz
432 s. : 3 fot., portr. ; 21 cm.

Streszczenie
Bibliogr. s. 408-417. - Indeksy.

Hasło przed
Armia Krajowa. Okręg Lwów

Lwów (Ukraina) -- 1939-1945 r.

ZSRR -- polityka -- Polska -- 1939-1945 r.

ISBN
8385195157

Nr katalog.
N-4643

Romantyk · Gość

SPIS TREŚCI

Przedmowa . ] 5
Rozdział I. Początki wojskowej konspiracji we Lwowie w
1939 r. (wrzesień-grudzień 1939 r.) 11
Rozdział II. Początki Związku Walki Zbrojnej we Lwowie
(grudzień 1939-kwiecień 1940) 45
Rozdział III. ZWZ we Lwowie w pierwszej połowie 1940 r.
w świetle konferencji belgradzkiej 86
Rozdział IV. Ppłk Pstrokoński we Lwowie (maj -lipiec 1940) 122 Rozdział V. Konferencja w Czerniowcach (lipiec-sierpień
1940) 156
Rozdział VI. Infiltracja agentów NKWD do sztabów ZWZ
(lipiec-wrzesień 1940) 172
Rozdział VII. Lwowska Okręgowa Delegatura Rządu (sier-
pień-listopad 1940) 200
Rozdział VIII. Pułkownik Okulicki we Lwowie (listopad
1940-styczeń 1941) ■ 220
Rozdział IX. Ostatnie miesiące i dni okupacji sowieckiej
(styczeń-czerwiec 1941) 241
Rozdział X. Tragiczny epilog (czerwiec - grudzień 1941) . . 280
Zakończenie 318

Aneksy 325
Aneks I. Kalendarz wydarzeń związanych z historią wojskowych organi¬zacji konspiracyjnych pod okupacją sowiecką w Małopolsce Wschodniej
(wrzesień 1939-czerwiec-grudzień 1941) 325
Aneks II. Protokół o przekazaniu miasta Lwowa Wojskom Sowieckim
22 IX 1939 r 332
Aneks III. Wyrok Sądu w sprawie grupy Marii Wierzyńskiej 334
Aneks IV. Obsada personalna wojskowych organizacji konspiracyjnych
(wrzesień 1939-czerwiec 1941) 339
Aneks V. Teksty przysiąg polskich organizacji konspiracyjnych we Lwowie
1939-1941 352 1939-1941 352
Aneks VI. Prasa konspiracyjna organizacji polskich i indywidualnie
wydawana w latach 1939-1941 354 1939-1941 354
Aneks VII. Biogramy osób związanych z historią organizacji konspira¬
cyjnych ■ . . . . 357
Indeks nazwisk - ■ 388
Indeks pseudonimów i kryptonimów - 402
Bibliografia 408
Ilustracje 418
Spis ilustracji 431

Romantyk · Gość

PRZEDMOWA

Spośród wszystkich lat wojny i lat, które poprzedziły masowe a wymuszone opuszczenie Małopolski Wschodniej przez większość Polaków, najbardziej tragicznymi i najtrudniejszymi do przeżycia były tam lata 1939-1941. Zapoczątkował je bolesny dla wszystkich wrzesień 1939 r. Wszystko, co z trudem zdobyto i zdawało się tak trwałe, utracono w ciągu niewielu dni tego jednego miesiąca. Głę¬boki kontrast między latami spokoju i wolności a miesiącami nieu¬stannej obawy przed czymś, co w każdej chwili może każdego spot¬kać - obawy przed wywozem czy aresztowaniem - pogłębiał jesz¬cze w odczuciach ogółu Polaków rzeczywiste przeciwności życia. Były one tak zaskakujące, że nikt nie był wówczas przygotowany do stawienia im czoła. Dopiero później - w jakiejś mierze - nau¬czono się tego.

Nie zdając sobie jeszcze zupełnie sprawy, jak olbrzymie zmia¬ny w warunkach życia i jakie ograniczenia w możliwościach swobo¬dnego działania potrafi wprowadzić władza sowiecka (nie używano wówczas słowa: radziecka), oficerowie polscy, dawni peowiacy z czasów I wojny światowej - opierając się na swych doświadcze¬niach, wierząc mocno w ostateczne zwycięstwo polskiej sprawy -przystąpili natychmiast do tworzenia wojskowych podziemnych or¬ganizacji. Wypróbowane swego czasu w zupełnie innych warun¬kach metody pracy konspiracyjnej nieuniknienie musiały jednak prowadzić do dotkliwych strat w konfrontacji z nadzwyczaj szybko rozbudowanym, wszędzie wnikającym i wszystkie dziedziny życia ogarniającym, sowieckim aparatem kontroli i nadzoru. Tworzenie tego aparatu było szczególnie łatwe przy przychylności dla głoszo¬nych idei komunistycznych znacznej części licznego społeczeństwa żydowskiego oraz przy wrogim nastawieniu do Polaków wielu Ukraińców, przy tym - w przeciwieństwie do Niemców - Rosjanie starali się wejść w społeczeństwo miejscowe, choć Polacy uchylali się na ogół od stosunków towarzyskich z nimi, traktując ich jako okupantów.

Trzeba było dużej siły ducha, aby oprzeć się groźbie więzienia lub wywozu wciąż wiszącej nad każdym Polakiem, zwłaszcza że co¬raz więcej wiedziano o cierpieniach, które czekają w więzieniach, w drodze na północ, daleki wschód i na zesłaniu. Trudno się było nie załamać. Z jednej więc strony słabsze jednostki ulegały i szły na służbę aparatu sowieckiego, z drugiej - rodziła się atmosfera wzajemnej nieufności i podejrzeń. Odczuli to pierwsi emisariusze Komendy Głównej ZWZ, którzy jesienią 1941 r. przybyli z War¬szawy do zajętego już przez Niemców Lwowa. Dodajmy, że nieste¬ty w tych pierwszych latach okupacyjnych nie zdołały się jeszcze zatrzeć w umysłach i sercach uprzedzenia i nienawiść, które rodziła w 20-leciu międzywojennym walka partyjna, szczególnie ostra mię¬dzy piłsudczykami a endekami. To wszystko było polem, na któ¬rym szczególnie łatwo mogły mieć miejsce niesłuszne podejrzenia i zarzuty. Do tego, nawet w tych ciężkich warunkach i przy niepew¬nej przyszłości, dochodził element osobistych ambicji w walce o wpływy, nie przebierającej w środkach użytych dla zwalczenia przeciwnika lub konkurencyjnej grupy.

Historia konspiracji w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1941 jest więc historią bardzo smutną, tym bardziej że nie można zanotować na jej kartach sukcesów. W tych ciężkich latach jedy¬nym osiągalnym sukcesem mogło być tylko przetrwanie, a nawet i taki sukces wielu nie przypadł w udziale. Brak było przy tym przy¬wódców tak wybitnych i umiejętnych, by potrafili skupić wokół sie¬bie skłócone ze sobą grupy, a potem postawić im cele, których osiągnięcie można by z perspektywy uznać za sukces oraz znaleźć drogi prowadzące do skutecznej, nie okupionej znacznymi strata¬mi, realizacji postawionych celów.
Cele dła wojskowych organizacji kilkakrotnie były stawiane z zewnątrz - z Paryża, Londynu i Warszawy. Uderza jednak nieraz ich nierealność, jeśli nawet nie naiwność, wynikająca z nieświado¬mości, a co za tym idzie - z niedoceniania siły i bezwzględności władz sowieckich, a także wszechprzenikliwości ich aparatu wywiadowczego.

W całej tej smutnej historii jednym z wielu tragicznych mo¬mentów jest epilog tych nieludzkich czasów - skazanie na śmierć za zdradę i wykonanie tego wyroku na komendancie ZWZ, który przetrwał we Lwowie cały okres sowieckiej okupacji. Jeśli był wi¬nien zdrady, to tragiczne jest, że mógł stać na czele organizacji.

Jeśli był niewinny, to tragiczne jest, że mogło dojść do takiego wy¬roku. Czy więc potwierdzenie winy lub obalenie zarzutu zdrady coś zmieni w ocenie tego okresu? A jednak wydaje się, że ppłk Emil Macieliński, bo o niego tu chodzi, choć - jak zobaczymy - na pew¬no nie dorósł do stanowiska, które zajął, ma prawo domagać się po śmierci sprawiedliwego osądu już tylko przez historię. Jego więc dzieje będą przewijać się przez prawie całą historię Obszaru nr 3 ZWZ w latach 1939-1941.

CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ

Okres przygotowywania tej pracy dzieli już ponad 40 lat od wy¬darzeń, które są jej przedmiotem. Nie były to przy tym wydarze¬nia, które ich uczestnicy mogliby zachować w pamięci jako ciągle żywe obrazy jakichś akcji, w których brali udział. Stąd, pomimo że żyje jeszcze wielu wymienionych w tej pracy osób, mogły one na ogół dostarczyć tylko bardzo fragmentarycznych relacji. Całość pracy trzeba było oprzeć przede wszystkim na zachowanych - na szczęście licznych - dokumentach i na dawnych relacjach, tym wia¬rygodniej szych, im bliższe są lat, których dotyczą. Niestety, często są one bardzo subiektywne.
Podstawowym źródłem, na którym oparto pracę, są dwa pierw¬sze tomy Armii Krajowej w dokumentach (t. 1, Londyn 1970, t. 2, Londyn 1973).

Nie zawierają one jednakże wszystkich i pełnych dokumentów znajdujących się na Zachodzie. Ich niezmiernie cen¬nym uzupełnieniem są dokumenty znajdujące się w archiwum Wojskowego Instytutu Historycznego w Warszawie, m.in. proto¬kół z konferencji belgradzkiej między przedstawicielami rządu pol¬skiego i wojskowych władz polskich we Francji a komendantami baz w Budapeszcie i Bukareszcie oraz przedstawicielami komend ZWZ w kraju, jak również dokumenty w Archiwum KC PZPR w Warszawie, a szczególnie akta Sądu Kapturowego dla ZWZ przy Komendzie Głównej w Warszawie, dotyczące spraw oficera policji Kordeckiego („Marcyniuka"), ppłk. Macielińskiego, por. Zymo-na, por. Goli i kpt. Metzgera. Informacje zawarte w tych zbiorach dokumentów zostały poważnie wzbogacone przez archiwum gen. Kazimierza Sosnkowskiego przekazane do zbiorów Zakładu Naro¬dowego im. Ossolińskich we Wrocławiu w r. 1984.

Te zbiory archiwalne uzupełniłem udostępnionymi mi odpisa¬mi i kopiami ówczesnych dokumentów będących w posiadaniu mgr. Andrzeja Chmielarza. Są to m.in. sprawozdania z konferencji w Czemiowcach między przedstawicielami Bazy w Bukareszcie a przedstawicielami Komendy Obszaru nr 3, korespondencja radio¬wa między Londynem, Komendą Główną w Warszawie a Komen¬dą Obszaru we Lwowie oraz sprawozdania ppłk. Pstrokońskiego i ppor. Telmanego.
Innymi nadzwyczaj cennymi dokumentami, wyjaśniającymi wiele niejasnych spraw, a odnoszącymi się do całego okresu okupa¬cji sowieckiej, są zachowane w zbiorach dr. Władysława Świrskie-go dwa rękopisy dr. Władysława Zycha, z których jeden jest Ra¬portem za cały ten okres z Hpca-sierpnia 1941 r., a drugi - zatytuło¬wany przez dr. Zycha Oskarżenia pod adresem Kornela, tj. ppłk. Macielińskiego. Niestety, w opracowaniach tych dr Zych operował skrótami nazwisk i pseudonimów, których części, choć mniej istot¬nej, nie udało się rozszyfrować, nawet przy pomocy - żyjącego je¬szcze do 1981 r. - samego autora.

Do dokumentów o dużej wartości zaliczyć też trzeba opracowa¬ny w 1947 r. w Wielkiej Brytanii raport hm. Wilhelma Słabego (Adama Sławskiego), komendanta Szarych Szeregów męskich na terenach znajdujących się pod okupacją sowiecką w okresie od września 1939 r. do marca 1940 r.

Fragmentaryczne, ale ciekawe informacje, dotyczące poszcze¬gólnych osób, które odegrały istotną rolę w konspiracji lwowskiej w latach 1939-1941, wnoszą dokumenty dotyczące ppłk. dypl. Pstrokońskiego, znajdujące się w posiadaniu jego syna Macieja, oraz dotyczące kuriera por. inż. Bogdanowicza - w posiadaniu jego siostry Marii a także wyrok w procesie grupy Marii Wierzynskiej z 11-12 IV 1940 r., zachowany przez jedną z łączniczek tej grupy.

Bardzo szczegółowych relacji, ale dotyczących tylko pewnych fragmentów, dostarczają opublikowane...