 Wysłany: Pią 10:33, 27 Kwi 2018 Temat postu: |
|
| .
Mateusz Staroń Mod Grzegorz Kacy • 2 lata temu Witaj Grzegorzu! Dziękuję za Twoją opinię. Cieszę się, że tekst okazał się dla Ciebie ciekawy. Czy mógłbyś podać źródło Twojego cytatu? Temat jest dla mnie również bardzo ciekawy i chętnie zapoznałbym się z całością wspomnień  Jeżeli interesuje Cię wątek batiarów na "Ziemiach Odzyskanych" mogę polecić artykuł Leszka Sawickiego, "Lwowski bałak na wrocławskim tretuarzy", w książce "Wrocław-Lwów, Lwów-Wrocław. Historia i współczesność", pod redakcją Danuty Nespiak, Małgorzaty Orzeł, Wrocław 2002.
@ Grzegorz Kacy Mateusz Staroń • 2 lata temu Witaj Mateusz! Dziękuję serdecznie za informacje o barwnej postaci Leszka Sawickiego i jego artykule. Postaram się dotrzeć to tego artykułu. Przymierzam się również to przeczytania kilku artykułów an surge blog. I którz by pomyślał ze dostałem się tu szukając koszulek patriotycznych
Odpowiadając na Twoje pytanie. Moje źródła to wczorajsza rozmowa (w zasadzie email) z ojcem -Janem, który urodził się w 1937 roku i wychował po wojnie w Bytomiu. Może powinienem go zmotywować do ujęcia jego wspomnień w jakimś artykule?. Hmm.. Pozdrawiam i gratuluje świetnego pomysłu z surgepolonia.pl @ Mateusz Staroń Mod Grzegorz Kacy • 2 lata temu Myślę, że to świetny pomysł z tymi wspomnieniami. Tak jak pisałem wcześniej, świat batiarów odchodzi w zapomnienie i każda nawet najdrobniejsza informacja jest niezwykle cenna:) Dziękuję za miłe słowa i życzę zajmującej lektury na blogu:) . |
|
| Wysłany: Pią 10:11, 27 Kwi 2018 Temat postu: |
|
| Bardzo cenne artykuły. Dziękuję! Przywrocił również w mojej pamięci opowiadania ojca z lat mojej młodości, które dotyczą wątku: "Batiarów wysiedlono na tzw. „Ziemie Odzyskane”.
Ojciec tuż po wojnie wychował się w Bytomiu w śląskiej rodzinie i tak wspomina: "Doskonale pamiętam. Najpierw w szkole podstawowej a potem w liceum przyjaźniłem się tylko z chłopakami ze Lwowa - batiarami. To byli chłopcy którzy dużo wiedzieli i opowiadali o okrucieństwach Ukraińców na kresach. Ci chłopcy byli bardzo przyjaźnie nastawieni do nas autochtonów pomimo zupełnie innej przeszłości, gwary/dialektu czy nawet czasem sposobu ubioru. Różnice były widoczne modzie u chłopców w średnim wieku. Autochtoni wzorowali się na kulturze zachodniej - szerokie w dolnej części spodnie przykrywające buty o bardzo grubej zelówce, koszulka w poprzeczne paski albo szeroki kolorowy krawat - (szlips po śląsku), na głowie fryzura - rondel, mandolina - albo kaszkiet (kaja po śląsku). Mówiono na nich "hawaje", Natomiast chłopcy ze Lwowa, Tarnopola czy Łucka - tych w Bytomiu było najwięcej nie adoptowali tego ubioru ale też nie byli negatywni do tej subkultury, a nawet czasem się też z nią utożsamiali. Język batiarów na Śląsku szybko wszedł w użycie przez ludzi młodych. Młodzi uczyli się mówić po polsku (często znana im była do tej pory tylko gwara śląska) i będąc w otoczeniu batiarów wzorowali się na ich języku. Moi koledzy i ja mówiliśmy 'po lwowsku'" |
|
| Wysłany: Pią 9:56, 27 Kwi 2018 Temat postu: Batiarzy - bohaterskie łobuzy ze Lwowa |
|
| .
Batiarzy – bohaterskie łobuzy ze Lwowa 30 października 2015 Mateusz Staroń „Binia”, „menda”, „frajer”, „browar”, „bajera”, „do bani” – brzmi znajomo i swojsko, prawda? Każdy kojarzy te słowa i wie co one oznaczają, ale nie każdy wie skąd pochodzą. To „bałak” (gwara), w którym porozumiewali się „batiarzy” (łobuz, ulicznik), najbardziej charakterystyczna „wiara” (grupa) spośród mieszkańców Lwowa, która wyginęła razem ze swoim miastem. Bez batiara nie byłoby Lwowa i na odwrót. To ludzie lwowskich przedmieść, których na próżno było szukać w innych miastach… Kiedy na początku listopada 1918 r. lwowskie ulice zamieniły się w plac boju między Polakami a Ukraińcami, z więzienia przy ul. Kazimierzowskiej (tzw. Brygidki) uciekło kilkuset więźniów. Mieli na swoim sumieniu zarówno drobne kradzieże, jaki i przestępstwa najcięższego kalibru. Część z nich stanowili legendarni lwowscy batiarzy. Nie wyobrażali sobie, żeby stać bezczynnie, kiedy ważyły się losy ich najukochańszego miasta. Nie mogli również przeoczyć okazji do niezapomnianej przygody. Wielu z nich zgłosiło się do polskich wojsk. Najwięcej batiarów walczyło w oddziale „Góry Stracenia” por. Romana Abrahama oraz kompanii porucznika Wilhelma Starkca. „Kmicicowi” dowódcy przymykali oczy na ich przeszłość – liczyła się dla nich przede wszystkim chęć do walki, gdyż brakowało ochotników. Batiarzy dobrze strzelali do Ukraińców, byli bezwzględni, mieli dużą inicjatywę, doskonale znali miasto, bijąc tym na głowę przeciwnika. Równocześnie nie mogli się powstrzymać przed grabieżą bogatej ludności cywilnej. Ten kontrast, pomiędzy szlachetną i bohaterską postawą, a zachowaniem charakterystycznym dla typów spod ciemnej gwiazdy, był znakiem rozpoznawczym lwowskich batiarów. 
Batiarskie spojrzenia żołnierzy porucznika Wilhelma Starcka. Batiarzy byli nieodłącznym elementem miejskiego folkloru Lwowa. Słowo „Batiar” pochodzi od węgierskiego „betyár” i oznaczało zuchwalca, ale zarazem wesołego mędrka. Przyszło do Lwowa gdzieś w XIX w. razem z zaborcą – monarchią austro-węgierską. Padło zapewne po raz pierwszy z ust węgierskiego żandarma, który ścigał tutaj ludzi z półświatka i krzyczał za nimi „betyár”! Batiarzy wywodzili się z najuboższej ludności lwowskich przedmieść. Wykonywali najgorsze i najsłabiej płatne prace. Wielu z nich było bezrobotnymi, co w konsekwencji powodowało konflikt z prawem. Pomimo tego, batiara odbierano zawsze pozytywnie, niemal pieszczotliwie. Prawdziwy Batiar mówił tylko i wyłącznie bałakiem. Język lwowskiej ulicy – pisał lwowianin Witold Szolginia, onże bałak był istnym kopciuszkiem. Był bowiem językiem gminu, żargonem plebsu, godnym pogardy, lekceważonym i zwalczanym przez tak zwane wyższe i średnie sfery. Tępiono więc bałak w szkołach, rugowano go z „dobrych domów” – a on sobie trwał i tkwił niejako nielegalnie, czekając lepszych czasów. Melodyjny bałak wymawiano nosowo, śpiewnie przeciągano samogłoski. Miał osobne słownictwo – zlepek zlwowszczonych słów pochodzenia łacińskiego, greckiego, niemieckiego, ukraińskiego, tureckiego, rumuńskiego i węgierskiego. Batiarzy po swojemu zmieniali znaczenia słów i przekręcali wyrazy. Z czasem język ulicy wszedł na salony i do literatury. Wkrótce bałakiem mówiła większość mieszkańców miasta. Rozszedł się on poza rogatki Lwowa na polskie Kresy południowo-wschodnie. W latach 30. XX wieku, za sprawą Wiktora Budzyńskiego i jego cyklicznej audycji radiowej „Wesołej Lwowskiej Fali”, bałak zagościł w domach całej Polski. Gwiazdami audycji byli Tońku i Szczepku (Henryk Vogelfaenger i Kazimierz Wajda), którzy prowadzili wesołe dialogi we lwowskiej gwarze. Ich przygody przeniesiono później na ekrany kin. Byli słynni w całej Polsce. 
Kazimierz Wajda (Szczepko) i Henryk Vogelfanger (Tońko). Międzynarodowy koloryt miasta ukształtował niepowtarzalny charakter lwowskiego batiara. Wspominał o tym lwowianin Stanisław Wasylewski: Chętkę do włóczęgi wziął od jeńców tatarskich, przebiegłości nauczyli go kupcy ormiańscy i greccy korzennicy, zastrzyk buty zadziornej dali mu przybysze węgierscy z tamtej strony Karpat, fantazję polską masa szlachecka, której służył i ciurą w obozach chodził. Śpiewać uczył się od sąsiadów Rusinów i od grajka wędrownego z Czech, a i małpowania kupletów wiedeńskich i od siebie samego także trochę. Oprócz sposobu bycia i języka wyróżniał go ubiór. Nosił „klawy ancug” (marynarka), na głowie „kaszkietku” (kaszkiet), a na nogach „meszty” (buty). W swoich oczach batiarzy byli nieustraszonymi „chojrakami” i „kozakami”, którzy nie bali się nikogo i niczego. Otaczali kultem swoją osobistą wolność. Byli odważni, silni i niezłomni tak jak lwy – symbol Lwowa. Mieli wspaniałe poczucie humoru i zawsze dobre samopoczucie. Ich dziewczynami były „binie”. O ich względy musieli walczyć z konkurentami, z którymi wszczynali bójki. Uwielbiali się bawić. Miejscem ich spotkań były knajpy, szynki, mordownie i tancbudy. W niedziele i w święta spotykali się na zabawach, festynach, huśtawkach, weselach, karuzelach, i w lunaparkach. Stałym elementem dobrej zabawy był alkohol. Pili „ćmagę” (wódkę) oraz „browara z harą” (piwo z wódką). Często imprezy kończyły się bójką, zwłaszcza gdy pojawiali się batiarzy z innej dzielnicy. Wówczas w ruch szły pięści, flaszki, szklanki, krzesła i stoły. Impreza kończyła się przyjazdem „wozu ratowniczego” policji. Wspólna zabawa i pijatyka sprawiała, że uczestnicy nawiązywali poczucie grupowej więzi, czyli „morowej hebry”. „Trzymali sztamę” ze sobą na śmierć i życie. Batiarzy tworzyli niemal zamkniętą kastę, a świat postrzegali w schemacie: „my” – dobrzy, „wy” – źli. „My” to ubogi i co prawda przestępczy element, ale wzniosły, honorowy i barwny, natomiast „Wy” to „cywilizowany świat” reprezentowany przez ludzi bogatych i zarazem nieciekawych, których ostoją było państwo, a co za tym idzie porządek i prawo. Batiarzy szczególnie nienawidzili policji, na której wyładowywali swoją złość i pogardę. Nazywali ich „mendami”, „policajami”, „granatowymi”. Innym przedstawicielem „świata cywilizowanego”, z którym batiar popadał w konflikt był „frajer” – elegancki bogacz. Według batiarskiego kodeksu honorowego można było go znieważyć, okraść i pobić. Świat ludzi bogatych wywoływał w nich agresję. Ubóstwo było dla nich powodem do dumy, stanowiło szczególną wartość, w przeciwieństwie do pogardzanego bogactwa, które nie zapewniało szczęścia, miłości i wolności. Dla batiara najważniejszymi były wolne, szerokie serce, przyjaźń kolegi i kochająca dziewczyna. Wobec świata był cynicznie obojętny, zgodnie z powiedzonkiem „nasyrmatyr waszy”, ale w ważnej chwili potrafił stanąć w obronie słabszego i oddać życie za ojczyznę i kochane miasto. Zgodnie z tekstem jednej z ulicznych piosenek, batiar w obronie Lwowa mógł pójść walczyć przeciwko każdemu wrogowi i gonić go jak najdalej od swojego miasta: Bedzi wojna z Rusinami, Nasz komendant pódzi z nami Ode Lwowa do Kijowa Za Rusinami marsz, marsz, marsz. Bedzim walczyć tyż z Niemcami, A Muśnicki wali z nami, Ud Poznania du berlina Gnać sukinsyna, marsz, marsz ,marsz. 
Batiarzy na lwowskim Rynku. Batiarski świat wywróciła II wojna światowa. Polski Lwów umarł w 1945 r. Batiarów wysiedlono na tzw. „Ziemie Odzyskane”, gdzie próbowano zachować unikalny charakter lwowskiej kultury. Po 1945 r. batiar wyszlachetniał. Każdy lwowianin chciał nim zostać. Stał się on synonimem lwowskości. Ostatecznie świat przedwojennego Lwowa odszedł niemal w zapomnienie, ale jak widać bałak funkcjonuje do dzisiaj w naszym potocznym języku, co prawda już tylko w szczątkowej wersji. Ilu z Was złapało się na znajomości bałaku? Czy nie przeszła Wam przez głowę myśl, że już gdzieś widzieliście osoby czy środowiska, które czerpią schematy myślenia i style zachowania z batiarskiego kodeksu honorowego? Można podawać wiele przykładów. Na zakończenie tekst piosenki Emanuela Schlechtera „Serce Batiara”: Zrobisz mu krzywdy – Tu wtedy si strzeż: Batiar pukaży ci kły. A zrobisz mu dobrzy – Tu on tobi tyż, Sto razy wiency jak ty! Mówci, co chceci, Ni ma na świeci, Joj, jak sercy batiara! Batiar, jak trza, Tu życi swy da, Bu taki sercy un ma! Za rugatkami, gdy przyszła pora, Batiar swy ziemi bronił jak lew, Ukopym była mu kużda nora, A mendal jegu – to krew… Za rugatkami wiosna i latu, Poszli batiary, poszli na bój, Jedyn z bagnetym, drugi z armatu – Za honur Lwowa – i swój. . |
|
| Wysłany: Pią 8:48, 27 Kwi 2018 Temat postu: |
|
| Artur
Gość Wysłany: 23 Lip 2009 05:08 pm Temat postu: ________________________________________ Hmm. To ma byc gwara lwowska? Dla mnie jest to mieszanka polskiego z niemieckim. W wiekrzosci zwrotow. No a ze kacap to glopiec to juz czysty rasizm. Przeciez Niemcy nazwali Rosjan Kacapami podczas II Ws. Amerykanie to Amis a Brytyjczycy to Tommys. @@ odpowiedź >>>> Batiar (baciar, baciarz) – potoczne i gwarowe określenie „człowieka ulicy” lwowskiej. Wbrew obiegowej opinii nie odnosiło się wyłącznie do młodzieży. Najprawdopodobniej wyraz „batiar” pochodzi od węgierskiego „betyar”[1] oznaczającego awanturnika, ulicznika. Znany jest pogląd (propagowany przez Urszulę Jakubowską), że określenia „batiar” używano w czasie przynależności Lwowa do Austro-Węgier. Policjanci (którymi wówczas często byli Węgrzy) uganiali się za chuliganami z okrzykiem „betyar”. Lwowiakom ta nazwa bardzo miała się spodobać i weszła do codziennego słownictwa. Według Kazimierza Chłędowskiego autorem tego określenia jest Jan Lam. Cyt.: Po Lamie pozostało niemało wyrażeń w galicyjskim słowniku, pomiędzy innymi i nazwa „baciarz” określająca indywiduum, żyjące z dnia na dzień, zaniedbane, brudne, zapite, o którym się mówi tylko z pogardą[2]. Najsłynniejszymi batiarami byli Szczepcio i Tońko z radiowej audycji Wesoła Lwowska Fala, którzy rozpropagowali na całą Polskę postaci biedaków o gołębich sercach. Przypisy 1. • „mint a kulonbozo arnyalata „tarsas-csavargo” kifejezesek” (tłum. pol. są to wszystko odcienie/barwy tego samego słowa): harnaś, batjar, kuruc, portasz, ferens, martahus, hajduk, tołhaj, opryszek, pandur [w:] Magyar nyelvőr. Magyar Tudományos Akadémia. 1954. t. 78. s. 229. • Chłędowski Kazimierz. Pamiętniki. Galicja (1843–1880). Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2006. ISBN 83-04-04877-9. s. 304. https://pl.wikipedia.org/wiki/Batiar . |
|
| Wysłany: Pon 8:53, 30 Paź 2017 Temat postu: |
|
| Super ! Właśnie czegoś takiego szukałem, bardzo przydatny słownik |
|
| Wysłany: Pią 21:29, 28 Lip 2017 Temat postu: |
|
| .
Makabunda - Makabunda (…) „Batiary” to dzieci so lwoskij ulicy, Wysoły, z fasonym, skory du kantania; Na takich dzie indzij mówiu: ulicznicy, Co ni wytrzymuji jednak purównania. „Makabunda” – batiar, co włóczyć si lubi I co lubi tagży pchać si w awantury; „Kindyr” – zabijaka, co gu czenstu gubi, Nu, bu trafia prendku za „Brygidyk” mury. Batiary trzymaju swój fasun chojracki, Chto im wlizi w drogi, tegu fest „kantaju” (Czyli mocnu biju), abu „daju facki”, A jeszczy inaczyj – „pu krzyżbantach daju”. (…) [Witold Szolginia – fragment wiersza „O, lwoski bałaku…” ze zbioru „Krajubrazy syrdeczny”] Właśnie ten fragment wiersza „O, lwoski bałaku…”, mówiący o batiarach, stał się w 2012 roku słowami piosenki „Makabunda”. Wykonuje ją Brotiar Stanisławski (Wojciech Brodi Turbiarz) z zespołem Makabunda. Wykorzystał on wcześniejszą wersję wiersza (z 1991 roku), w której zwrotka będąca teraz refrenem piosenki brzmiała następująco: „Makabunda” – batiar, co włóczyć si lubi I co lubi tagży pchać si w awantury; Czasym to łachmaniarz, co swy portki gubi, W chtórych samy łaty, abu samy dziury. Piosenka znalazła się na płycie Makabundy „Dla pani wszystko”; wydanej w 2013 r. A wiersz „O, lwoski bałaku…” w całości można znaleźć we wznowionym niedawno tomie 4 „Tamtego Lwowa” Witolda Szolgini – „My. Lwowianie”. https://www.youtube.com/watch?v=72WTszKMarM 
. . |
|
| Wysłany: Czw 10:13, 27 Lip 2017 Temat postu: |
|
| .
Gwara lwowska – gwara regionalna języka polskiego używana przez mieszkańców Lwowa. Współcześnie często mylona z tzw. bałakiem lwowskich baciarów, czyli gwarą uliczną, bardzo jednak do niej zbliżoną. . Wg Zofii Kurzowej (Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich do 1939 r.), a więc jeszcze przed II WŚ słowo [kacap] eksresywnie oznacza [głupiec]. Wszystkie słowniki polskie notują znaczenie inne: 1. chłop wielkoruskim (pogardliwie i z niechęcią) 2.Rosjanin (pogardliwie i z niechęcią) 3. Rosjanin z Suwalszczyzny, okolic Białej Podlaskiej, Mławy, jasła, Dąbrowy Tarn. To samo znaczenie [Rosjanin] było w użyciu i we Lwowie, ale kacapem można było nazwać głupiego, gburowatego, źle wychowanego. Wg wspomnianej Zofii Kurzowej [kacap] jest regionalizmem pochodzenia ukraińskiego tak jak: bajura, besztać, buńczuczny, ciumać, durny, hałastra, hamać,haratać, harmider,hepać, hołubić, szwendać się,taskać, telepać,tryndać się. Gwara lwowska jest niewątpliwie mieszanką językową, ale ograniczanie jej do dwóch języków jest co najmniej nieporozumieniem. Pamiętajmy, że gwarą posługiwała się ludność niewykształcona, z przedmieść Lwowa lub okolicznych wsi,Polacy i Ukraińcy, a także tzw. batiarzy z przedmieścia łyczakowskiego. 
A absztyfikant – adorator ajnbruch – włamanie (niem. Einbruch) akademus – akademik, dom studencki aliwo – ale gdzie? (niem. wo – gdzie) ancug – ubiór (niem. Anzug – garnitur) aus – koniec (niem. Aus) B baciar – łobuz bałak – rozmowa, gadka badyl – chwast bajbus – niemowlę, osesek bajer – kłamstwo bajgiel – obwarzanek lub bułka (sic!) (jid.) bajrysz – lok bajstruk – bękart bajtlować – okłamywać bajtoła – leń bajura – kałuża, błoto balikać – mówić (zwłaszcza gwarą) – por. bałakać balon – piłka gumowa bałabuch – ciastko drożdżowe bałagula – furman bałakać – mówić (zwłaszcza gwarą) – por. balikać bałamkać się – chwiać się bałwatuńcio – bałwan (pieszczotliwie) bandzioch – duży brzuch baniaczek – kapelusz, melonik bańka – bombka choinkowa barabola – ziemniak, kartofel batiarnia – por. baciar batiarówka – czapka batiara, cyklistówka lub pedałówka bebechi – wnętrzności belbas – grubas bełtać – mącić, mieszać beretka – beret besztać – wymawiać komu biedołach – biedak binia – dziewczyna bisowaty – narwany blatować – załagodzić (ros.) ? blatrura – por. bratrura bongu – spirytus bratrura albo blatrura, w skrócie rura – piekarnik, piec (niem. regionalne Bratröhre lub jid.) brechnia – brednia browar – piwo brusowaty – nieokrzesany buchacz – złodziej buchnąć – ukraść budny – zwykły bulba – ziemniak (biał.) bulka – bańka mydlana, pęcherzyk powietrza buńdziurzyć się – dąsać się burmyło – nieokrzesaniec buśko – bocian być blat – milczeć (ros.) ? 
C cent – pieniądz cepaka – cham chabal – adorator chabanina – mięso chabazie – kwiaty, bukiet chabaż – zielsko, chwasty chablina – flaczaste mięso chajder – cheder chałupa – (w znaczeniu: mieszkanie, dom) chamać, szamać – jeść chapnąć – chwycić charkać się – kłócić się chatrak – konfident chatranka – obława policyjna chira – wódka chirny – pijany chirus – pijak chirzyć – pić wódkę chyćkać – kołysać chyra – kołtun ciuchrać – grać na instrumencie ciumać – całować się cwajer – dwója (ocena szkolna) cwajkiepełe – mądry człowiek (jid. kiepełe – głowa) cwancyger – moneta dwudziestohalerzowa cwikier – okulary cyferblat – twarz (niem Zifferblatt) cymbergaj – gra szkolna cymes – coś bardzo dobrego lub smacznego (jid.) cyngiel – dwója (ocena szkolna) czerepacha – mętny typ czuchrać się – czochrać się czuć – słyszeć Ć ćmaga – wódka ćmakać – mlaskać ćmić – kłamać ćmok – cham D debra – wertepy (jid.?) dętek – melonik doobkoła – dookoła drancie – stara odzież dranciny – lichy, zły drapak – zmywak do naczyń drymbajło – stary grat drypcia – stara kobieta duć – dmuchać durch, durś – na wylot durszlak – cedzak dziakować – dawać pieniądze dziamdziać – jeść powoli dziaukać – pyskować dziunia – dziewczyna 
Lwów, ul. Krakowska F facka – uderzenie, zwłaszcza w nos fafrać – bełkotać fafulasty – podtuczony fafuły – pełne policzki falować – iść famuła – rodzina fana – chorągiew farfocle – strzępy, drobiny fasować – dostać coś, załatwić coś sobie fecy – onuce, skarpety fertig – gotowe (niem.) fifak – człowiek sprytny fisy – nogi (niem. Fuess) folga – odwilż forant – na wszelki wypadek forikować – atakować forteklapa – fortepian front – pierwsze miejsce frygać – jeść funiasty – nadęty funio – zarozumialec furdygarnia – więzienie furkać – dmuchać furt – wciąż fyrniak – perkaty nos G galanty – elegancki garkotłuk – gosposia gibirować się – należeć się gielajza – kufel (niem.) gieltować się – wynosić się ponad innych glans – połysk głuchman – głuchy gnieciuch – ciasto drożdżowe gnot – dziecko gnypek – tępy nóż (niem.) gongil – katar, wydzielina z nosa graba – ręka grajcar – pieniądz (aus.) grajfnąć – ukraść (niem.) gudz – węzeł sznurowadła gufrować – marszczyć gwer – karabin (niem. Gewehr – broń) 
H haczyk – pogrzebacz hadiuga – złośliwiec hadra – kłótliwa baba hajcer – palacz (pomocnik maszynisty) hajcownia – parowóz hajda – wynocha! won! hajdać się – kołysać się hajtać się – brać ślub hajti – spacer (ukr.) halaburda, hałaburda – awantura halastra, hałastra – zbieranina halba, halbka – kufel (niem.) haltować – zatrzymać (niem. halt! – stój!) halukać – krzyczeć na kogoś Haman – brutal (hebr.) handełes – handlarz (jid., pogardliwie) handryczyć się – sprzeczać się, przekomarzać hara – wódka harap – pas haratać się – bić się harbuz – dynia hardyga – stary dom harmadla – szpilka do włosów harmider – zgiełk hawira – dom, mieszkanie hebes – głupiec (jid.) hebra – zbieranina hepać – karcić hołodryga – oberwaniec horpyna – ogromna kobieta hreczka – gryka, kasza gryczana (ukr.) hrunio – gbur hryć – głupiec hrymać – mocno uderzać hulać – chodzić, łazić hurgotać – stukać hyckać – skakać J jadaczka – gęba jojkać, jojczyć – narzekać (ros.) juchcić – kraść juszka – rzadka zupa (staropol.) K kutia – pszenica z makiem i bakaliami (lit.) kaban – wieprz kacap – głupiec kacaraba – kot kaczać się – toczyć się kaczan – głąb kapusty (rum.) kalamacja – zamieszanie kalapitra – głowa kałabania – kałuża kałakunio – tępak kałapućkać – mieszać kaparzyć – źle robić kapcan – człowiek do niczego kapcylinder – kapelusz kapeluch – kapelusz karaba – kot karmenadel – kotlet katulać – toczyć coś okrągłego kibelek – garnuszek (niem.) kidać – rzucać kiel – kapusta włoska (wł.) kiepełe – głowa (jid.) kikać – patrzeć kimać – spać kindrus – łobuziak, urwis (niem.) kinol – nos kireja – płaszcz kirzyć – pić kitka – kotek klapać – trzepać klempa – zła kobieta kłapaczka – usta kławaki – zęby knajać – jechać, biec, łazić kociuba – szufla, przyrząd do wygarniania węgla z pieca kociurbaty – małego wzrostu kocmołuch – brudas kojdym – odważny (jid.) kolegówna– koleżanka kolędować – wydziwiać kołotuszka – przyrząd do duszenia ziemniaków kołtunić się – żenić się kopystka, kopyść – drewniana łyżka koromesło – nosidło na wodę (ukr.) kostorbaty – o nierównej powierzchni kostumacha – wielka kość krawczyni – krawcowa kręcić gitarę – fantazjować krys – kapelusz lub inne nakrycie głowy (ros. [krysa:] – dach) krzyżbanty – krzyże kucza – mały ciemny pokój kuczki – żydowskie święto kula – noga kumać – rozumieć kustumachi – kości kutać – zwijać kwargiel – serek wiejski 
Lwów, ul. Akademicka L leberka – wątróbka (niem.) lichtarnia – latarnia linewka – cienka linka litosierdzie – miłosierdzie (cze.) lola – dziewczyna luftować – wietrzyć (niem.) Ł łaba – łapa łabaty – niezgrabny łabudać się – krzątać się łachować się – wyśmiewać kogoś łandyga – wysoka dziewczyna łepeta, łepetyna – głowa łukawy – chciwy łyska – błyska łyta – człowiek bogaty M maćkać – babrać się maćko – brzuch magulać – bić magulanka – bójka makagigi – słodycze (pers.) makitra – makutra (ukr.) lub głowa makohon – makutra (ukr.) makówka – głowa małanka – młoda dziewczyna małpiszon – małpa (także w przenośni) mamcia – miła starsza pani manele – drobiazgi (jid.) mantel – płaszcz mantyłepa – wstrętna małpa masny – tłusty (cze.) maścić – bić mazak – twarz mazepa – brzydka kobieta mecyje – specjał (jid.) megać – uciekać mentykaptus – pomyleniec (łac.) meszty – półbuty damskie, kapcie (ros.) miglanc – spryciarz mikrus – malec miszkulancja – mieszanina miszunk – bójka (niem.) mogiłki – cmentarz moniak – drobny pieniądz, moneta mordownia – knajpa motorowy – motorniczy mudio – mruk mulik – murarz murga – cham murmyło – ponurak mykiecić – mylić myszygine, myszigene – wariat (jid.) mytka – szmata, plotkara (jid.) 
Lwów obchodzi urodziny Króla Jana N na blank – bez płaszcza na chal pal – w pośpiechu na links – na gapę (niem. Links – lewo) nachapać – nagromadzić nadać się – przydać się najsampierw – najsamprzód nakaslik, nakastlik – szafka nocna naobkoło – na około narandza – pomarancza niezdały – do niczego niuńka – bezradny nykać – szukać O oberchabka – łapówka odfastrygować się – odczepić się odknajać się – odczepić się oględnoć – obejrzeć P pacałycha – zabawa pacan – głupiec (ros.) pachniarz – nos pacię – prosiak paciuk – świnia packa – uderzenie pała – głowa pampuch – pączek panowla! – zawołanie na kolegów, odpowiednik panowie! papendekiel – tektura parkan – kołnierzyk paszcza – usta paszczękować – dużo mówić pedały – nogi pełechaty – długowłosy pełechy – długie włosy perekicki – wywracanie koziołka (ukr.) perekińczyk – zdrajca(ukr.) perepałki – utarczki (ukr.) pieszki – pieszo pikuleta – buty pinda – niedorosła dziewczyna (hebr.) pipczyć – naciskać pitolko – mało poważny pluskwa – zwada pod chajrem – pod słowem honoru podfruwajka – podlotek podlizajło – lizus pokiwany – oszukany poligutko – powolutku polikier – policjant pomieszkanie – mieszkanie potyrajko – ten, którego się poniewiera potyrcze – pamietło prażyć – gotować proch – kurz prynuka – zachęta (ukr.) przerastały – przerośnięty przyjaciółka – agrafka przyklajstrować – przylepić przylipka – kromka chleba przyszpilić – przypiąć przywabliwy – atrakcyjny, przystojny putnia – wiadro pyćkać – źle pracować pyłychi – włosy pypka – smoczek 
Krajowa Wystawa Wyrobów w Pałacu Sztuki - 1908 rok,Park Stryjski R raderka – gumka do wycierania (od nazwy firmy) ragóżka – wycieraczka rajdać – długo rozmawiać rańsze – wcześniej rapaty – szorstki rączka – pióro (ros. [ruchka] – pióro recht – racja (niem.) rejwach – rozgardiasz rikcug – odwrót (niem.) rozduć – rozdmuchać rukzak – plecak rura – piekarnik, piec, zob. bratrura rychać – kaszleć rychtować – przygotować (niem. Richtung – porządek, ułożenie, kierunek) ryćkać – kopać ryło – twarz rymunda – zła kobieta rynka – płaski lub niski garnek rynwa – rynna rypać się – tłuc się S sałamacha – mieszanina serdeczny – potężny setny – duży sicz – sitwa, grupa sinka – niebieska farba skałka – drobne drewienko, drzazga skikać – skakać (ukr.) skiła – pies skisły – skwaśniały słychać – czuć zapachy smarowóz – brudas smytrać – kraść sobaczyć – wyzywać specyfinder – spryciarz spuchlak – grubas stopka – bezpiecznik strachoput – wystraszony studzinina – galareta z nóżek sumer – chleb syromudry – przemądrzały (ukr.) szac – piękny (jid.) szałaputa – bezmyślny szantrapa – niechlujna kobieta szapoklak – kapelusz (fr.) szczeznąć – zgubić się szczypka – drewno na rozpałki szepetlawy – sepleniący szkira – dziewczyna szkut – malec szkwarki – skwarki szlaban – ława do spania szmondzia – niechlujna kobieta szmulać – chodzić szmulać – chodzić, łazić sznadaławy – zabiedzony szóstak – 10 groszy szpacirgang – spacer szpanegla – pinezki szpanegli – pinezki szpanować – naciągać szparować – oszczędzać (niem. sparen) szperka – słonina szpilać – grać (niem. spielen) szponder – boczek szportać – grzebać szprechać – mówić (niem.) szpicyfinder – spryciarz (o dziecku) szpurnąć – rzucić szpurt – szybki bieg szragi, szaragi – wieszak szrajbować – pisać (niem. schreiben) sztajfować – krochmalić sztajgować – biegać (niem. Steigen) sztajgować – iść szybko (niem.) sztajuwany – krochmalony sztangil, sztangiel – rodzaj ciasta, zakąski sztaniety – spodnie (ukr.) sztany – spodnie (ros.) sztraflik – pasek, rzemień szturkać – trącać szturpak – niedorozwinięty sztyblet, sztybulet – półbut na gumkę sztylać – kuleć sztymować – zgadzać się szuber – zasuwa do komina szwarc – pasta do butów szwendać się – chodzić tu i tam szwicować – ciężko pracować szwimki – kąpielówki (niem. schwimmen) szwydryga – szewc szypytlawy – sepleniący Ś ścierka – ladacznica śledź – krawat ślipundyr – niespostrzegawczy śloza – łezka śmierdziuch – smarkacz świcić – bić świrk, świrek – chory umysłowo świrkować – wariować 
Handel wina T takoj – jednak (ukr.) tałapać się – pluskać się tamowaty – małomówny tarabanić się – iść ciężko tarko – tarka taskać – nieść tatko – tato telepać się – trząść się tłuk – służąca tłumić się – tłuc się troczek – tasiemka trymbulka – szczypiorek trymudka – komoda trymutka – szafa trzydrzwiowa z lustrem tryndać się – przenosić się tryngeld – napiwek (niem. trinken – pić i geld – pieniądze)) tumanić – okłamywać turbować się – martwić się turgać, targać – dźwigać tycować – żartować tyrpać – potrząsać U uncy – onuce W wacha – warta wander – wędrówka wańtuch – brzuch waserwaga – poziomnica (niem.) waserycia – woda wazonek – doniczka wciągle – wciąż, ciągle wcinać – jeść wensa – wąsy wereta – płótno winkiel, winkil – narożnik, róg wprzódy – naprzód wszystka – zaszewka wtrajać – jeść dużo w te i we wte – tam i z powrotem wtryniać komu co – zmuszać kogoś do przyjęcia czegoś wyginiasty – zgrabny wyrywać – uciekać Z za drągiem – za rogatką, szlabanem za frajer – za darmo za pod kolki – pod rękę za pod paszki – pod pachę zabezdurno – za darmo (ros.) zabudźko – zapominalski zachamanić – ukraść zadekować – skryć się zagudzać – zaplątać zahałom – razem (ukr.) zahumenie – przedmieście zaiwaniać – kraść zakim – za nim zakryszka – włoszczyzna zalewajko – kłamczuch zamalować – uderzyć zaprażka – zasmażka zapychać – iść, jechać zarękawek – mufka zaszpilić – zapiąć zaszportnąć – potknąć zawałoka – przybłęda zawdy – zawsze (staropol.) zaziapać – zarzucić urok zdybać kogo – znaleźć zdybać się – spotkać się zelepuchy – niedojrzałe owoce zerkało – lustro (ukr.) zicher – na pewno (niem.) ziorać – patrzeć zirkowaty – zezowaty znać – widzieć zolić – bić zwurdzić się – skwaśnieć Na podstawie: Zofia Kurzowa, Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowo–Wschodnich do 1939 roku Ryszard Ruszel, Wesoła gwara lwowska 
Defilada we Lwowie przed pomnikiem Adama Mickiewicza, rok prawdopodobnie 1925.... 
Bank Lwowski @ . |
|
| Wysłany: Czw 10:04, 27 Lip 2017 Temat postu: Gwara lwowska a bałak lwowskich baciarów |
|
| .
Zagadnienie granicy pomiędzy etnosami lechickim i ruskim Dotąd nie wiadomo jak przebiegała pierwotna granica południowo-wschodnia pomiędzy plemionami lechickimi (Lędzianie) i ruskimi. Przyjmuje się, że element zachodniosłowiański (lechicki) obejmował swym zasięgiem tereny pomiędzy górnym i środkowym Sanem, górnym i częściowo środkowym Bugiem. Na wschodzie enklawy zachodniosłowaińskie przekraczały Bug sięgając po rzekę Styr. Na południowym wschodzie stare nazwy o proweniencji zachodniosłowiańskiej znajdują się w dorzeczu Dniestru i jego licznych dopływów. Tereny te pierwotnie zachodniosłowiańskie uległy rutenizacji w wyniku trzech procesów : - akcji deportacyjnej Jarosława Mądrego podjętej w latach 30-tych XI stulecia - działalności kościoła prawosławnego po schizmie w roku 1054, która polegała na asymilacji ludności na korzyść Rusi Kijowskiej - osiedlania się ludności ruskiej uchodzącej przed niewolą z głębi Ukrainy po najeździe mongolskim w XIII stuleciu. Scalenie w XIV stuleciu terenów między Sanem, Bugiem i Dniestrem z Koroną Polską uruchomiło proces napływu na nie ludności z sąsiedniej Małopolski i następującej w ślad za tym repolonizacji bądź polonizacji. 
Geneza dialektu Dialekt ten powstawał stopniowo od roku 1387 tzn. od scalenia Rusi Czerwonej z Koroną Polską. Pierwsze zabytki spisane w nim pochodzą z XV stulecia (ortyle magdeburskie spisane pomiędzy 1440 a 1460 rokiem pod Lwowem). Powstał on z nałożenia się dialektu małopolskiego na substrat ruski (ukraiński), co wiązało się z długotrwałym napływem ludności małopolskiej na tereny ruskie od końca XIV do trzeciej ćwierci XVIII stulecia. Po ustanowieniu w roku 1434 przez Władysława III Jagiellończyka województw ruskiego i podolskiego oraz wprowadzeniu na ich obszarze prawa polskiego nastąpiło rozprzestrzenienie się kultury oraz mowy polskiej wśród pierwotnie ruskiej magnaterii, średniej oraz drobnej szlachty, patrycjatu miejskiego oraz członków miejskich cechów rzemieślniczych. Dzięki temu procesowi dialekt południowokresowy poszerzył swą bazę społeczną wśród warstw szlacheckiej i mieszczańskiej. W drugiej połowie XIX wieku w największych miastach takich jak Lwów wytworzyła się pośród inteligencji na bazie rozwijającego się od XIV wieku dialektu regionalnego gwara warstw wykształconych czyli kulturalna gwara miejska (gwara lwowska), natomiast pośród biedoty i robotników gwara plebejska (bałak) używana przez niższe warstwy społeczne, a następnie częściowo przejęta przez warstwy wykształcone. Rozmieszczenie dialektu południowokresowego miało charakter wyspowy ponieważ dialekt ten w przeciwieństwie do dialektu północnokresowego nie wytworzył gwar ludowych. Masy chłopskie pozostały przy języku ukraińskim dzięki rozwiniętemu rodzimemu nacjonalizmowi podsycanemu przez władze austriackie. Liczne rozsiane we wschodniej Galicji wyspy języka polskiego reprezentowały inną wiejsko-prowincjonalną odmianę dialektu południowokresowego z o wiele silniejszymi wpływami języka ukraińskiego będące mieszaniną różnych elementów dialektologicznych: małopolskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego i śląskiego. Tak więc pod pojęciem dialektu południowokresowego rozumiemy kilka odmian języka: - historyczny dialekt południowokresowy istniejący wiekach XIV-XVIII, - był to dialekt stary i mający moc asymilacyjną, gdyż spowodował polonizację szlachty i mieszczaństwa na Rusi Koronnej; powstawał jako odmiana polszczyzny literackiej z silnymi wpływami małopolskimi i pewnymi interferencjami języka rusińskiego - dialekt kulturalny Lwowa istniejący w wiekach XIX-XX, był odmianą i sukcesorem południowokresowego dialektu historycznego, posiadał moc asymilacyjną - bałak czyli język plebejskiej części ludności Lwowa, oddziaływał on na dialekt kulturalny i posiadał moc asymilacyjną, powodował polonizację napływającej do Lwowa ukraińskiej ludności chłopskiej odmiana wiejska i prowincjonalna języka - o płynnej normie, silnie zmodyfikowana przez wpływ ukraiński oraz będąca mieszaniną polskich dialektów etnicznych, w różnym stopniu zbliżona do ukraińskiego i nie posiadająca mocy asymilacyjnej,ulegająca silnie wpływom ludowych gwar rusińskich. Jest rzeczą charakterystyczną, że polska kolonizacja chłopska na Ukrainie dawała odmienne efekty niż polska kolonizacja szlachecka. Ludność pochodząca z kolonizacji chłopskiej ulegała częściowej lub całkowitej rutenizacji językowej. Kolonizacja szlachecka przeciwnie prowadziła do polonizacji ziem ruskich. 
Znaczenie dialektu W okresie od XVI do połowy XVIII wieku oraz w okresie II RP dialekt południowokresowy wywarł wpływ na kształtowanie się polskiego języka literackiego. W kręgu oddziaływania dialektu południowokresowego znajdowała się znaczna część polskich pisarzy okresu Odrodzenia, pisarze z tzw. ukraińskiej szkoły poetów oraz Aleksander Fredro. Najbardziej złożoną gwarą dialektu południowokresowego była gwara lwowska i to ona wywarła znaczny wpływ na polszczyznę literacką w okresie autonomii galicyjskiej i II RP. Repatriacja większości ludności z kresów połudnowo-wschodnich w latach 1944-1946 doprowadziła do zniszczenia skupisk ludności mówiącej tym dialektem. Obecnie jest on używany w nielicznych społecznościach polskich na Ukrainie i grozi mu stopniowy zanik. . |
|