Sokal - historia i dzień dzisiejszy miasta i rejonu

Jagram

W malowniczym pasmie wapiennych wzgórz, ciągnących się od Krakowa aż po Wieluń, zwanych "szlakiem orlich gniazd", nad rzeką Wartą, położone jest miasto Częstochowa. Przyjmuje się, że nazwa jego pochodzi od słowiańskiego imienia "Częstoch", jakie nosił założyciel osady. W dokumentach z początku XIII w. wymieniona jest wieś rycerska o nazwie "Częstochowa", która pod koniec XIV w. otrzymała prawa miejskie.

W zachodniej części miasta zwanej w XIV w. Starą Częstochową, wznosi się na wysokość 293 m n.p.m. wapienne wzgórze, na którym znajduje się kompleks zabudowań sakralnych i mieszkalnych, otoczonych wałami obronnymi i parkiem, zwany Jasną Górą.

Po raz pierwszy określenie "Jasna Góra" /Clarus Mons/ pojawia się w dokumencie z 1388 roku, wystawionym przez starostę olsztyńskiego. Nazwę "Jasna Góra" nadali wzgórzu Paulini, zakonnicy z Węgier, zapożyczając ten termin od macierzystego klasztoru św. Wawrzyńca na Jasnej Górze w Budzie /in Claro Monte Budensi/.

Wywodzący się z ruchu eremickiego Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika /OO. Paulini/ powstał w XIII w. na Węgrzech. Założyciel Zakonu - bł. Euzebiusz, kanonik ostrzyhomski - zebrał w jedną wspólnotę pustelników żyjących na terenach dzisiejszych Węgier i Jugosławii. Zasadą organizacji życia zakonnego stała się dla Paulinów reguła św. Augustyna. Za patriarchę Zakonu obrali sobie św. Pawła z Teb, zwanego przez tradycję pierwszym pustelnikiem. Urodził się on ok. 230 r. w Egipcie. W czasie prześladowania chrześcijan za panowania cesarza Decjusza, mając 16 lat, udał się na pustynię, gdzie według tradycji spisanej przez św. Hieronima przebywał przez 90 lat. Jego pożywieniem był chleb, codziennie przynoszony przez kruka, i garść daktyli. Pod koniec życia odwiedził go św. opat Antoni. On też pochował ciało Pawła w grobie, który - jak głosi podanie - wykopały dwa lwy. Stąd też w herbie Zakonu Paulinów znajduje się palma daktylowa, dwa lwy i kruk z bochenkiem chleba w dziobie.

Paulini sprowadzeni zostali do Polski przez Władysława Opolczyka, namiestnika króla Ludwika Węgierskiego w latach 1367 - 1382. Do Częstochowy przybyli w 1382 r. otrzymując w darze od księcia jasnogórskie wzgórze z maleńkim kościołem pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, Dziewicy Wspomożycielki. W nim to złożyli bezcenny skarb - od wieków otaczany wielką czcią Cudowny Wizerunek Matki Bożej przywieziony przez fundatora z Bełza.

Według tradycji Obraz Matki Bożej został namalowany przez św. Łukasza Ewangelistę na desce stołu, przy którym Najświętsza Rodzina modliła się i spożywała posiłki. Św. Łukasz miał wykonać dwa obrazy Maryi, z których jeden dotarł do Italii i do dziś jest czczony w Bolonii, drugi zaś został przewieziony przez cesarza Konstantyna z Jerozolimy do Konstantynopola i złożony w tamtejszej świątyni. Sześć wieków później służący w wojsku cesarskim książę ruski Lew, urzeczony pięknem Obrazu, zapragnął przenieść go na Ruś. Na usilne nalegania księcia cesarz podarował mu Cudowny Wizerunek i od tego czasu Obraz otaczany był na Rusi wielką czcią.

W czasie walk prowadzonych przez Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego na Rusi Obraz ukryto w zamku w Bełzie. W roku 1382 znalazł go tam książę Władysław Opolczyk. Doznawszy łaski orężnego zwycięstwa nad nieprzyjacielem, książę zabrał Obraz i przywiózł do Częstochowy, oddając go pod opiekę Paulinów. Taką historię Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej przekazuje najstarszy rękopis Translatio tabulae, którego odpis z 1474 r. przechowywany jest w archiwum jasnogórskim.

Najnowsze natomiast badania naukowe wykazują, że Obraz był pierwotnie ikoną bizantyjską, typu "Hodegetria", pochodzącą z VI - IX wieku. Rosnąca sława Cudownego Wizerunku Bogurodzicy sprawiła, że w krótkim czasie klasztor jasnogórski stał się miejscem licznych pielgrzymek i skarbcem niezwykle cennych wotów. Rozgłos i wota zwabiły złodziei. W Wielkanoc 14 kwietnia 1430 r. banda rabusiów z Czech, Moraw i Śląska dokonała napadu na klasztor. Po włamaniu się do Kaplicy Matki Bożej zdjęli z ołtarza Wizerunek, ograbili go z kosztowności i pocięli szablami twarz Madonny. Następnie rzucili Obraz na ziemię, powodując pęknięcie deski Ikony na trzy części.

Według relacji Piotra Risinusa, przedstawionej w dziele pt. Historia pulchra /1523/, restauracji Obrazu dokonano na dworze króla polskiego Władysława Jagiełły w Krakowie. Malarze kilkakrotnie bezskutecznie nakładali farby, gdyż zawsze po krótkim czasie spływały. Obecnie wiemy, że trudności średniowiecznych artystów, próbujących odrestaurować starożytną Ikonę, wynikały z faktu, iż nakładali oni farby temperowe na malowidło wykonane techniką woskową - enkaustyką. Długi czas uważano, że namalowano wtedy zupełnie nową kopię na deskach pierwotnej Ikony. Jednak wyniki ostatnich badań przeprowadzonych przez rektora ASP w Warszawie prof. W. Kurpika wykazały, że tak nie było. Uzupełniono tylko ubytki.

Jagram

II okres

Po napadzie i odnowieniu Obrazu popularność jasnogórskiego Sanktuarium niezwykle wzrosła. Nastąpił rozkwit ruchu pątniczego, tak że pierwotny gotycki kościół nie był w stanie pomieścić przybywających wiernych. Z tego też powodu już w latach sześćdziesiątych XV wieku obok Kaplicy Matki Bożej rozpoczęto budowę gotyckiego kościoła o trzech szerokich nawach.

Ponowny napad rabunkowy na klasztor, dokonany w roku 1466 przez wojska króla czeskiego, oraz walory militarne jasnogórskiego wzgórza, leżącego blisko granicy śląskiej, skłoniły królów Zygmunta III i Władysława IV do otoczenia Jasnej Góry wałami obronnymi. Prace rozpoczęto w 1621 roku. W ten sposób jasnogórskie Sanktuarium stało się również fortecą maryjną /fortalitium Marianum/, która niebawem miała otrzymać swój pierwszy chrzest bojowy.

Około roku 1655 powstał w Szwecji plan uderzenia na Rzeczpospolitą Polską. Dnia 21 lipca tegoż roku wojska szwedzkie wkroczyły w granice Polski, zajmując szybko Warszawę, Poznań i Kraków. Podzielona szlachta nie chciała walczyć i w konsekwencji cały kraj znalazł się pod panowaniem szwedzkim. 18 listopada 1655 roku licząca trzy tysiące żołnierzy armia generała Millera stanęła pod murami Jasnej Góry, żądając natychmiastowego poddania twierdzy. Przeor Jasnej Góry, o. Augustyn Kordecki, postanowił jednak bronić świętego miejsca, mając do dyspozycji zaledwie 170 żołnierzy, 20 szlachciców i 70 zakonników. W porównaniu z potężną armią szwedzką jawiło to się jako przysłowiowa "kropla w morzu". Wobec odmowy poddania twierdzy rozpoczęto oblężenie.

Walka trwała czterdzieści dni i zakończyła się zwycięstwem rycerzy Maryi. Odparcie ataku przez niewielką fortecę jasnogórską, nazywaną pogardliwie przez generała Millera "kurnikiem", miało ogromne znaczenie religijne i polityczne. Atak na Jasną Górę uznano za obrazę uczuć religijnych, a zwycięstwo przypisano nie tyle sprawności załogi i wytrzymałości murów, co wstawiennictwu i opiece samej Matki Bożej, osłaniającej wybrane przez siebie miejsce. Kraj wówczas poderwał się do walki i szala zwycięstwa przechyliła się na stronę polską. Wdzięczny król Jan Kazimierz 1 kwietnia 1656 r. w uroczystym ślubowaniu w katedrze lwowskiej oddał kraj pod władzę Matki Bożej, obierając Ją za Patronkę i Królową państwa. Od tego momentu rządy nad katolicką Polską sprawuje Najświętsza Dziewica Maryja, a Jasna Góra jest symbolem wolności narodowej i religijnej.

Mury "twierdzy mariańskiej" musiały jeszcze wiele razy stawiać opór różnym najeźdźcom, kilkakrotnie jeszcze broniąc się przed Szwedami w latach 1656, 1702, 1704 i 1705. Spokój, jaki zapanował w Polsce od 1711 roku, sprzyjał przygotowaniom do koronacji Cudownego Obrazu. Myśl, by głowę Matki Bożej Jasnogórskiej ozdobiła papieska korona, od dawna nurtowała serca wiernych. Wyrazem tego była - widniejąca na Obrazie już od początku istnienia Sanktuarium - korona, którą można jeszcze zobaczyć na rycinach z XVI wieku. Podczas wizyty nuncjusza apostolskiego Benedykta Odescalchiego na Jasnej Górze Paulini zapytali o możliwość koronacji Cudownego Obrazu. Opinia nuncjusza była pozytywna. Skierowali więc prośbę w tej sprawie do Kapituły Watykańskiej. W 1716 r. Papież Klemens XI podpisał akt zezwalający na koronację. Odbyła się ona 8 września 1717 r. z udziałem około 200 tysięcy wiernych.

W połowie XVIII wieku - na skutek wadliwego ustroju politycznego, bezwzględnej wszechwładzy szlachty i błędnej polityki zagranicznej - Rzeczpospolita zaczęła chylić się ku upadkowi. Wykorzystali tę sytuację sąsiedzi - Rosja i Prusy; pod pretekstem opieki militarnej nad Polską weszły w jej granice wojska carycy Katarzyny II.

Dnia 29 lutego 1768 r. w miejscowości Bar na Podolu zawiązała się zbrojna konfederacja przeciw królowi Stanisławowi Poniatowskiemu, sprzyjającemu interesom Rosji. Jeden z wodzów konfederacji, Kazimierz Pułaski, zajął twierdzę jasnogórską i przez trzy lata bronił jej, skutecznie odpierając ataki Rosjan. Kiedy w sierpniu 1772 r. konfederacja upadła, król Stanisław Poniatowski rozkazał oddać twierdzę w ręce Rosjan. Po raz pierwszy wrogowie wkroczyli w jej niezwyciężone mury. Wkrótce po tym nastąpił pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej. W roku 1795 po raz trzeci podzielono Polskę między trzech zaborców: Austrię, Prusy i Rosję; Polska zniknęła z mapy Europy na ponad 120 lat.

W tym tragicznym dla narodu okresie Jasna Góra spełniała rolę łącznika pomiędzy trzema rozdartymi częściami kraju. Budziła sumienia i przypominała Polakom ze wszystkich zaborów, ze są synami jednej Ojczyzny, wlewała w serca nadzieję przetrwania. Wizerunek Jasnogórskiej Bogarodzicy stał się czytelnym znakiem wolnego Polaka.

W czasach Napoleona I, kiedy to utworzono tzw. Księstwo Warszawskie, Jasna Góra ostatni raz spełniła rolę twierdzy militarnej, broniącej wolności Polaków. Od roku 1806 do 1813 znajdujący się w jej murach Polacy odpierali z powodzeniem ataki wojsk austriackich.

Wraz z upadkiem Napoleona I wojska rosyjskie ponownie zajęły twierdzę, a car Aleksander I rozkazał zburzyć mury forteczne. Odbudowano je w zmienionej formie z polecenia cara Mikołaja I dopiero w 1843 roku. Poprzez ten gest car chciał pokazać wobec Europy tolerancję i przychylność dla Kościoła. W rzeczywistości jednak wszyscy trzej zaborcy obawiali się Jasnej Góry. Rozumiejąc jej wyjątkową rolę jako twierdzy wiary i patriotyzmu, zabraniali zbiorowego pielgrzymowania do Częstochowy, a Matkę Bożą Jasnogórską nazywali główną "Rewolucjonistką".

W takim klimacie zrodziło się powstanie styczniowe w 1863 roku. Według projektu powstańców w przyszłym godle narodowym Polski centralne miejsce miał zajmować Jasnogórski Wizerunek.

Upadek powstania spowodował represje wobec całego narodu. Również wielu Paulinów oskarżono o działalność powstańczą i wywieziono na Sybir. W 1864 r. car Aleksander II zlikwidował studia klasztorne, drukarnię, aptekę i pozbawił klasztor majątków ziemskich. Ograniczono też liczbę zakonników. Zniesiono ponadto klauzurę, a agenci carscy ustawicznie niepokoili zakonników.

W takich okolicznościach w nocy z 22 na 23 września 1909 r. skradziono perłową sukienkę jasnogórskiego Obrazu i dwie złote korony papieskie. Na wieść o tym barbarzyństwie papież Pius X natychmiast ofiarował dla Jasnogórskiego Wizerunku nowe korony. Ponowna koronacja miała miejsce w dniu 22 maja 1910 roku i pomimo niewoli miała równie wspaniałą oprawę jak koronacja z roku 1717.

Jagram

III okres

Pierwsza wojna światowa ominęła szczęśliwie Jasną Górę. W odrodzonej Polsce, w okresie dwudziestolecia niepodległości, Sanktuarium przeżyło wiele ważnych chwil. Dnia 27 lipca 1920 roku, w obliczu najazdu bolszewickiego, zgromadzony na Jasnej Górze Episkopat ponownie obrał Maryję Królową Polski. Kiedy zaś wojska rosyjskie w zwycięskim marszu dotarły aż do Warszawy, tysiące Polaków przybywało do swej Królowej, aby błagać o zwycięstwo, które przyszło w dniu 15 sierpnia, w święto Jej Wniebowzięcia; określono je mianem "Cudu nad Wisłą" i przypisano wstawiennictwu Bożej Matki. W roku 1932 świętowano jubileusz 550-lecia sprowadzenia Cudownego Obrazu na Jasną Górę. Do Sanktuarium przybyło w ciągu tego roku 750 tysięcy pielgrzymów. W maju 1936 r. 20-tysięczna rzesza studentów złożyła ślubowanie, wyrażając pragnienie budowania wraz z Maryją nowej Polski. W sierpniu zaś tegoż roku odbył się na Jasnej Górze pierwszy w Polsce synod plenarny.

Wraz z wybuchem drugiej wojny światowej nastały znowu ciężkie chwile dla całego kraju. Część klasztoru zajęło wojsko niemieckie, stacjonujące tu aż do 16 stycznia 1945 roku. Niemcy zabronili zbiorowego pielgrzymowania na Jasną Górę. Pielgrzymi jednak - pomimo zakazów i represji - pod osłoną nocy przybywali do Częstochowy. W ciągu długich lat okupacji z ambony jasnogórskiej płynęły słowa nadziei w zwycięstwo. Udzielano pomocy partyzantom, jeńcom wojennym i Żydom. Ojcowie Paulini prowadzili tajne nauczanie dla młodzieży. Niespodziewany atak czołgów rosyjskich w dniu 16 stycznia 1945 roku wywołał panikę wśród stacjonujących w Sanktuarium wojsk niemieckich, które nie zdążyły wywieźć do Niemiec cennych zbiorów i zniszczyć klasztoru.

Po wojnie Jasna Góra jeszcze bardziej uwydatniła swój charakter duchowej stolicy Polski. We wrześniu 1946 r., w obecności półmilionowej rzeszy wiernych, Prymas August Hlond poświęcił Polskę Niepokalanemu Sercu Maryi.

W roku 1948, w obliczu komunistycznego totalitaryzmu, umierający kardynał Hlond wypowiedział prorocze słowa: "Zwycięstwo, gdy przyjdzie, będzie to zwycięstwo Matki Najświętszej". To duchowe posłanie podjął całym sercem nowy Prymas, kardynał Stefan Wyszyński. Przebywając w więzieniu stalinowskim, zredagował tekst nowych Ślubów Narodu, które zostały złożone na Jasnej Górze 26 sierpnia 1956 r. w trzechsetną rocznicę ślubów króla Jana Kazimierza. Uroczystość ta zgromadziła około miliona ludzi, którzy w modlitwie przed Jasnogórską Królową błagali o uwolnienie Prymasa. Ich prośba szybko została wysłuchana, gdyż wyszedł on na wolność 26 października tegoż roku.

W 1957 r. poświęcona przez papieża Piusa XII kopia Jasnogórskiego Obrazu rozpoczęła peregrynację po całym kraju. Pierwsza wędrówka Jasnogórskiej Ikony po wszystkich parafiach polskich trwała 23 lata, przynosząc wspaniałe owoce duchowej przemiany wiernych.

Dnia 3 maja 1966 r. podczas uroczystości Tysiąclecia Chrztu Polski cały Episkopat złożył "Akt Oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryi, Matki Kościoła, za wolność Kościoła Chrystusowego". Na uroczystości milenijne pragnął przybyć papież Paweł VI. Ojciec Święty chciał uhonorować Jasnogórskie Sanktuarium złotą różą papieską. Nie dane mu jednak było stanąć w progach świętego miejsca, gdyż na ponawiane wielokrotnie prośby komunistyczny rząd odpowiadał zawsze negatywnie.

W dniu 4 czerwca 1979 r. pierwszy w historii Kościoła papież z rodu Polaków Jan Paweł II przybył na Jasną Górę. "Spełnia się wola Maryi. Jestem tutaj ! ... jestem i przypominam starą pieśń konfederatów barskich - Bo u Chrystusa my na ordynansach, słudzy Maryi. ... Sługa powołany z tej ziemi, wzięty od podnóża Jasnej Góry, gdzie nieraz stałem tak, jak wy tu stoicie, i klęczałem na gołej ziemi tak, jak wy tu nieraz godzinami klęczycie ... ". To pierwsze słowa Ojca Świętego wypowiedziane na Jasnej Górze. W ciągu trzech dni pobytu w Sanktuarium spotkało się z papieżem około 3,5 miliona wiernych. Jan Paweł II w Akcie Zawierzenia oddał Jasnogórskiej Matce Kościół Powszechny, całą Ojczyznę, wszystkich ludzi i siebie samego, powtarzając słowa oddania : "Matko! Jestem cały Twój i wszystko, co moje, jest Twoim". Ofiarował także złotą różę papieską, którą umieszczono w Ołtarzu Matki Boskiej.

W roku 1982 przypadł jubileusz 600-lecia Jasnej Góry. Sytuacja polityczna w kraju, po wprowadzeniu w grudniu 1981 r. stanu wojennego oraz aresztowaniu wielu członków "Solidarności", była bardzo trudna. W tych okolicznościach Ojciec Święty nie mógł przybyć na jubileusz; obchodzono go później - w czerwcu 1983 roku. Obecność Papieża umocniła serca Polaków w ich trudnym zmaganiu o wolną Polskę, stając się źródłem Bożej mocy dla wierzącego narodu.

Po raz trzeci Jasna Góra gościła Papieża w 1987 r. z okazji Ogólnopolskiego Kongresu Eucharystycznego. Na Jasnej Górze - miejscu prawdy i obrony wartości duchowych i patriotycznych narodu - Ojciec Święty modlił się i nawoływał, aby sytuacja kryzysu ekonomicznego i politycznego Polski nie doprowadziła do utraty wiary i nadziei na lepsze jutro.

Kolejne pielgrzymki Ojca Świętego Ja do Pani Jasnogórskiej miały miejsce:
- 14 - 16 sierpnia 1991 roku z okazji VI Światowego Dnia Młodzieży;
- 4 czerwca 1997 roku;
- 17 czerwca 1999 roku.

Ufność narodu polskiego we wstawiennictwo Jasnogórskiej Matki wyraża się we wzrastającej ustawicznie liczbie pielgrzymów. W ostatnich latach przybywa rocznie na Jasną Górę ponad 4 miliony pątników, z których około 350 tysięcy przychodzi w pielgrzymkach pieszych. Wzrosła również liczba pielgrzymek zagranicznych.

Ostatnie dziesięciolecie jest świadkiem jeszcze głębszego wrastania Jasnej Góry w świadomość i życie codzienne Polaków. Dokonujące się przemiany uwalniania spod komunistycznego reżimu, przez wielu określane jako "nowy cud nad Wisłą", rodziły się w modlitwie przed obliczem Jasnogórskiej Matki. Dla wierzącego narodu, który stara się wcielić w życie testament Maryi z Kany Galilejskiej: "Uczyńcie, cokolwiek /Syn/ wam powie" /J 2,5/, Maryja jest "Protagonistką" polskiej rewolucji miłości. Dzięki Jej obecności i macierzyńskiemu orędownictwu Jezus staje się rzeczywistością i sensem dziejów.
Jasna Góra w Częstochowie z racji swego położenia na wzgórzu i strzelistej wieży dominuje nad miastem i widoczna jest z odległości kilkunastu kilometrów. Sanktuarium /ufortyfikowane na początku XVII w. i przez wieki pełniące również rolę twierdzy/ obejmuje około 5 ha powierzchni. Z trzech stron otoczone jest parkiem, od strony wschodniej natomiast - wielkim placem, gdzie podczas uroczystości gromadzą się pielgrzymi na Msze święte. Okalający plac park miejski oddziela Sanktuarium od leżącej u stóp wzgórza jasnogórskiego Częstochowy, stanowiąc zarazem naturalną granicę wyciszenia i rozmodlenia.

Powstały na przestrzeni ponad pięciu wieków zespół zabudowań jasnogórskich przedstawia się obecnie jako zwarty kompleks architektoniczny. W murach fortecznych zgromadzono ogromną ilość ważnych dla wiary i kultury narodu budowli i pamiątek. Są one świadectwem epok i ludzi, stanowią ważną cząstkę orędzia kulturalnego Sanktuarium.

W obręb murów klasztoru jasnogórskiego wchodzi się przez cztery bramy wzniesione w okresie od XVI do XIX wieku. Zasadniczy i najstarszy człon zespołu architektonicznego stanowią budowle sakralne, wokół których narastały stopniowo dalsze elementy budowy, tworząc w ten sposób podsumowanie kilku epok. Kaplica Matki Bożej (XIV, XVII i XX w.) i przylegająca do niej bazylika z kaplicami (XV i XVII w.) i krużgankowym wieczernikiem (XX w.) są centrum Sanktuarium i wyznacznikiem usytuowania innych budowli. Do kompleksu sakralnego przylega siedemnastowieczny budynek, służący w dawnych czasach jako mieszkanie królów odwiedzających Jasną Górę, zwany "pokojami królewskimi". Czworobok potężnego kompleksu klasztornego (XVII w.) przylega do Kaplicy Matki Bożej od strony północnej i znajduje swą kontynuację w mniejszym czworoboku, który pamięta jeszcze czasy ojca Kordeckiego. Przechodzi on w XVII-wieczne skrzydło, zwane dziś "Hospicjum" i zakończone arsenałem, który był zbrojownią jasnogórskiej fortecy. Całość otaczają mury warowni, wokół których usytuowana jest wysokiej wartości artystycznej droga krzyżowa.