Sokal - historia i dzień dzisiejszy miasta i rejonu

Gość

150 lat temu 22 stycznia 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe. Polskie powstanie narodowe przeciwko imperium Rosyjskiemu.

Powstanie wybuchło z powodu nasilającego się terroru rosyjskiego,. Zostało ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 roku wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Powstanie objęło zasięgiem tylko ziemie zaboru rosyjskiego i było największym polskim powstaniem narodowym. Zryw miał charakter wojny partyzanckiej, podczas którego stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Mimo, że na początku powstańcy odnosili sukcesy to powstanie zakończyło się klęską. Kilkadziesiąt tysięcy powstańców zostało zabitych w walkach, straconych lub zesłanych na Syberię. Po upadku powstania kraj pogrążył się w żałobie narodowej.

Przegrana Rosji w wojnie krymskiej, skłoniła cara Aleksandra II Romanowa to przeprowadzenia pewnych reform ustrojowych co Polacy odczytali jako objaw słabości rosyjskiego samodzierżawia i zaczęli się przygotowywać do wybuchu kolejnego powstania. Rozpoczęto tworzenie organizacji i kółek konspiracyjnych. W 1861 roku utworzono dzięki Ludwikowi Mierosławskiemu Polską Szkołę Wojskową, która mieściła się początkowo we włoskiej Geniu a następnie przeniesiono ją do Cuneo. Jej 200 członków miało później stanowić kadry powstania.

Po kilku pacyfikacjach ludności polskiej podczas różnych wydarzeń narodowych w latach 1860-1861 czarę goryczy przelało wprowadzenie tak zwanej Branki. Władze rosyjskie zdecydowały się na zbrojną rozprawę z narastającym ruchem niepodległościowym. Do Warszawy zaczęły przybywać oddziały wojsk rosyjskich.

Margrabia Aleksander Wielkopolski świadom tego że istnieje niepodległościowy ruch w kraju, szukając porozumienia z obozem białych (Ogólnokrajowa organizacja niepodległościowa , grupująca ziemiaństwo, arystokrację i bogate warstwy mieszczaństwa.) wprowadził nową ustawę szkolną, przymusowe oczynszowanie chłopów i równe prawa dla ludności żydowskiej. Jednak by sparaliżować działania organizacji spiskowych, zarządził w styczniu 1863 roku niespodziewany pobór do wojska rosyjskiego czyli wspomnianą brankę. Przygotowano imienne listy , obejmujące 12tys. osób, które były podejrzane o przynależność do organizacji patriotycznych. Władze pobór z premedytacją skierowały przeciwko szlachcie i mieszczaństwu z pominięciem ludności wiejskiej, co prowadziło do wybuchu powstania.

W styczniu 1863 roku w Królestwie Polskim stacjonowała 100 tysięczna armia rosyjska, którą dowodził gen. Eduard Andriejewicz Ramsay. Zamierzona branka została zbojkotowana i 22 stycznia wybuchło powstanie. Wyłoniono tymczasowo rząd narodowy na czele którego stanął Stefan Bobrowski.

Car dowiedziawszy się o polskim zrywie przywrócił stan wojenny, i reaktywował naczelników wojennych, którzy uprawnieni byli do powoływania sądów wojenno-polowych, które w trybie skróconym miały wydawać wyroki śmierci. W pierwszych dniach powstania Polacy uderzyli na rosyjskie garnizony w województwach: podlaskim, augustowskim, płockim, lubelskim oraz radomskim.

Wystąpienia powstańcze miały miejsca także m.in. w Małkini, Stelmachowie, Sokołowie, Łukowie, Białej Podlaskiej, Kodniu, Łomazach, Hrubieszowie, Kraśniku, Szydłowcu, Suchedniowie, Bodzentynie. Jednak z powodu słabego uzbrojenia większość ataków została odparta, a Polacy zaczęli tworzyć obozy, w których szkolono ochotników. Po serii starć na początku powstania wojskom powstańczym udało się opanować szosę brzeską i linię kolei petersburskiej, przerywając tym samym łączność Królestwa Polskiego z cesarstwem rosyjskim.

26 stycznia dyktatorem powstania mianowano gen. Ludwika Mierosławskiego, w tym samym czasie zaczęły ukazywać się powstańcze pisma „Strażnica” i Wiadomości z Pola Bitwy, w których radzono powstańcom by unikali walki z większymi oddziałami rosyjskimi. Bobrowski ogłosił odezwy do braci Litwinów i do braci Rusinów, których wzywał do powszechnej insurekcji. 17 lutego Mierosławski przekroczył granice zaboru rosyjskiego, lecz po dwóch przegranych potyczkach pod Krzywosądzą 19 lutego i pod Nową Wsią 21 lutego nie utrzymał stanowiska dyktatora a jego miejsce zajął Marian Langiewicz.

W marcu śmierć ponieśli Stefan Bobrowski i Zygmunt Padlewski i od kwietnia wojskami powstańczymi kierowali kolejno. Gen. Ludwik Mierosławski oraz dyktatorzy gen. Marian Langiewicz i Romuald Traugutt. 19 września 1863 roku miał miejsce nieudany zamach, na namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga 15 grudnia 1863 roku Rząd Narodowy wydał dekret reorganizujący wojska narodowe, likwidując podział terytorialny wojsk powstańczych na województwa i oddziały oraz naczelników wojskowych województw.

Tym samym wprowadzono podział armii na cztery korpusy. I działający w Lubelskim i Podlaskim, II działający w Krakowskim, Sandomierskim i Kaliskim, III działający w Augustowskim oraz IV złożony z dywizji Mazowieckiej i Płockiej.

Powstanie objęło całe Królestwo Polskie, znaczną część Litwy oraz Wołyń i trwało z większą intensywnością ponad rok, a niektóre oddziały partyzanckie walczyły jeszcze do jesieni. 21 lutego 1864 roku Rosjanie rozbili w bitwie pod Opatowem, polskie oddziały dowodzone przez Ludwika Topora-Zwierzdowskiego, a także oddziały operujące na Podlasiu. Do kwietnia walczyło jeszcze zgrupowanie generała Józefa Hauke-Bosaka, a w Lubelskim działał jeszcze oddział, którym dowodził Walery Wróblewski.

W Poznańskiem i w Galicji utworzyły się nowe siły ale nie były w stanie wejść do walki, ze względu na ścisłe obstawienie granic przez wojska pruskie i austriackie. Na Podlasiu aż do grudnia 1864 walczył ostatni oddział powstańczy księdza generała Stanisława Brzóski, którego po ujęciu powieszono w Sokołowie Podlaskim. Po początkowych sukcesach powstanie zaczynało się załamywać wobec przeważającym siłom nieprzyjaciela.

Nie nadeszła żadna pomoc z zagranicy, na jaką liczono, zwłaszcza z Francji. Mocarstwa zachodnie poprzestały na wydaniu ogólnych deklaracji dyplomatycznych , uważając polskie powstanie za wewnętrzną sprawę Imperium Rosyjskiego. Jedynie papież Pius IX ostro wystąpił w obronie Polaków podczas swojej mowy tronowej z 24 kwietnia 1864 roku.

Wkrótce rozbito organizacje powstańcze i 5 sierpnia 1864 roku na stokach Cytadeli Warszawskiej zostali powieszeni członkowie władz Rządu Narodowego: Romuald Traugutt, Roman Żuliński, Józef Toczyski, Rafał Krajewski i Jan Jeziorański. W wyniku represji po stłumieniu powstania wielu ludzi zginęło, a kilkadziesiąt tysięcy zesłano na Syberie. Rozpoczęto również rusyfikacje społeczeństwa polskiego, mającego na celu upodobnienie Kongresówki do innych prowincji imperium Rosyjskiego.

Na Litwie, którą terroryzował generał-gubernator Michaił Murawjow rozstrzelano bądź powieszono 700 osób a około 40 tysięcy wysłano na Syberię. Rozpoczęto również konfiskowanie majątków szlacheckich obdarowując nimi oficerów rosyjskich. Miastom, które udzielały pomocy powstańcom odbierano prawa miejskie co spowodowało ich upadek. Likwidowano również wszystkie klasztory , które były głównymi ośrodkami polskiego oporu. /W.G.